YÜZ YIL SONRA

Bundan yüz yıl önce Avrupa, pek uzun süren savaşlar dönemi ve çarpışmalardan sonra sonunda, iki sene önce Moskova saraylarına kadar dayanmış olan büyük imparatora karşı el ele vermiş, saldırıyordu. Bütün dünyada cihangirlik adına en çok hak kazanmış bir kumandan olan Napolyon bu saldırılara karşı pek şanlı bir savunmayla karşılık verdi; fakat on beş senedir rahat ve huzur yüzü görmeyen orduları her taraftan saldıran düşman kuvvetlerini daha fazla durdurmayı başaramayarak yenildi: 1814.

Bugün 1914, Avrupa o tarihten beri ilk defa olarak yine ateşler içinde yanıyor. Dün de İngiltere ile Belçika’nın Almanya ‘ya savaş açtıkları haberini aldığımız zaman Avrupa’nın 1814’teki halini hatırlamamak olmazdı. O zaman nasıl bütün Avrupa büyük bir devletin, Fransa’nın bütün dünya üzerinde egemen olmasına tahammül edemiyorduysa, bugün de Almanya’nın aynı durumla karşılaştığını görüyoruz. İngiltere dışişleri bakanı Sir Edward Grey Avrupa’da bir devletin hegomonyasına izin vermenin olanaksız olduğunu söylüyordu; demek İngiltere de izin veremeyeceği bu hegomonyanın önüne geçmek için savaş ilân etmiştir.

Almanya bugün Fransa’nın yüz yıl önceki durumunda bulunuyor. Kuvvetli bir filo ile savunduğu denizleri İngiltere’nin tehdidi altında; sınırları Fransa’nın, Belçika’nın, Rusya’nın, belki de Hollanda’nın saldırılarına açık, Avusturya ise kendisini uğraştırmaya yeten kuvvetlerle boğuşuyor. İtalya da senelerden beri bağlı bulunduğu ittifaktan ayrılmış gibi bir vaziyet alarak tarafsızlık ilân etti. Şu halde Alman İmparatorluğu bugün her taraftan saldırıya uğramış, yüz yıl önceki Fransa’ya benziyor.

Avrupa yüz yıldan beri hiçbir zaman böyle bir hal görmemişti. Buna eğer bir yüz yıl içinde insanlığın yıkıp yok etmek için icat ettiği harakiri araçlarını da eklersek bu büyük insanlık depreminin dehşet derecesi hakkında bir fikir edinebiliriz.

Bu depremden kim veya kimler galip çıkacak? Henüz şu genel karışıklığın ilk günlerindeyken sonuç hakkında hesap ve tahmine kalkışmak doğru olmaz; fakat şurası kesindir ki, 1914 tarihi Avrupa için, 1814 gibi, yeni bir yüz yılın başlangıcı olacaktır. Her milletin yıllardan beri beklediği bu tarihi an için kendisine göre hesapları, emelleri var. Birçok milletler yıllardan beri bunun için çalışmış, bunun için uğraşmış, hep bu günü beklemiş. Bu yıl bazı milletler için yıllardan beri beslenen ümitlerin çiçek açtığı bir bahar getirecek gibi, bazı milletleri de belki de dünya haritasından silecek belâlar taşıyor ve görülüyor ki bütün bunlar Almanya’nın ve Avusturya’nın savaştan hızla çıkacaklarına bağlı bulunuyor. Böyle olmakla birlikte Avrupa’nın önünde açılan bu savaş uçurumu bu kadarla da kalmayacaktır. Henüz İtalya’nın tarafsızlığına bir anlam vermek için uğraşanlar kendi kendilerine sordukları sorulara kesin bir cevap bulamıyorlar. Belki yarın öbür gün İtalya da tarafsızlık durumunu bırakacaktır.

Romanya’dan gelen haberler orada da tarafsızlık, taraftarlık meselelerinin uzun uzadıya ve pek ateşli biçimde konu edildiğini gösteriyor. Belki yakında Romanya da bu yaygın karışıklığa bir seyirci olarak kalmakta devam edemeyecek. Çünkü kendimize bakarak görüyoruz ki tarafsız kalabilmek şu zamanda pek zor bir görevdir. Her ne olursa olsun Avrupa yüz yıl sonra yeni bir karışıklık, bir tarihi an, bir devrim çağı geçiriyor. Bütün insanlık adına umalım ki bu karışıklık ve devrim dönemi çok uzamasın.