Artık gizli bir yanı kalmayan İttihat komitesinin vatan için kara bir tehlike olduğunun doğruluğu anlaşıldı. Zannederiz ki, hâlâ vatanımızda bunların ne derece vatanına karşı, özellikle uğursuz savaş sırasında oynadıkları komedyaları, daha doğrusu vatan ve millete karşı sebep oldukları faciaları anlamış olsun.

Bilinir ki, bizde ticaret serbest, bilim ve eğitim, sanat, hakkını savunma, mülkiyet ve kullanım hakkı hukuku, sonuçta tabii hukuk serbesttir. Hiçbir kimseye sözle sataşılamaz. Hele ticaret tekelciliğe tabi olamaz. Hakikat, insan hakları her dinde sözlü sataşmadan, sınırlandırmadan korur.

Her millette, her memlekette böyle değil mi? Her asırda yetişen vicdan sahipleri insan hakları talebini her şeyden önde gelen bir görev bilmemiş midir? Ne çare ki bazı ihtiraslar ve kişisel çıkarlar noktasından zaman zaman insanlığın muhteşem olan bu haklarını çiğnemeyi gaye bilen, hükümette mevki sahibi olanlar, daima milletin gözünden düşmüş, nefret edilmiştir.

Fransa Büyük İnkılâbı’nda değil midir ki, milletin haklarına karşı tahakkümü, zor kullanma ve şiddeti kaldırmak için koydukları yüce ilkeleri Allah’ı hoşnut edecek bir şekilde diğer toplumlara ilan ettiler. Bu ruh okşayan seslerdir ki bir milleti ilerleme yolunda görünür duruma, memleketi gül bahçesinde bir sevgili haline getirmez mi?

Fakat İttihat Terakki hükümeti böyle yüce fikirlerle kendini terbiye eder mi? O İttihat cumhuriyeti beka bulsun da millet, vatan yıkılsın, perişan olsun, ona ne!.. O yalnız bir şey isterdi ki aynı kafadakilerin cumhuriyeti olanca kuvvetiyle etkili olsun ve zulüm yapsın. Gerçi bunların içinde düşünen, hak dostu ve cidden bu vatanın, bu milletin yükselmesi emelinde olanlar başlarında bu kötülükler kabusu ve belirli kişilerin hallerinden üzülüyor ve bıkıyorlardı. Lakin ne çare ki zulüm ateşi her tarafı sarmış ve o kadar sarmış ki söndürmesi kabil değildi.

Fakat ilahi adalet bu sürede tecelli ederek, İttihat Terakki öldü.[1]

---

[1] 1918  30 Ekim’de Mondros ateşkes anlaşması ilan edildikten, elebaşları yurttan kaçtıktan sonra İT kendini lağvetti.